ВАНДРОЎКІ па коласаўскіх мясцінах занялі б, бадай, не адзін дзень. Сярод шырока вядомых куточкаў, у першую чаргу тых, што на Стаўбцоўшчыне, выдаюцца не надта раскручаныя месцы. Напрыклад, Пінкавічы, што ў Пінскім раёне. У народным вучылішчы, якое працавала ў гэтай вёсцы, выкладаў з верасня 1904 года па студзень 1906-га Канстанцін Міцкевіч. На Піншчыну малады настаўнік прыехаў пасля атрымання адукацыі ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі. А ў Пінкавічах і да нашага часу жыве памяць пра класіка.
АСНОЎНАЕ месца, да якога вядуць коласаўскія сцежкі ў паселішчы, гэта ўласная школа, дзе выкладаў будучы класік. Ад яе, на жаль, застаўся толькі фундамент: у 1990 годзе на гістарычным падмурку таго самага народнага вучылішча пабудавалі цяперашні музей Якуба Коласа. Дарэчы, ён з’явіўся ў вёсцы нашмат раней — у 1962-м. За арганізацыю музея ў свой час узяўся малады настаўнік Іван Калоша. Калі ён прыйшоў працаваць, то вельмі здзівіўся таму, што ў школе імя Якуба Коласа, куды яго накіравалі, акрамя мемарыяльнай дошкі, няма аніякага куточка, прысвечанага паэту. Заўзяты энтузіяст пісаў: “Перада мною стаяла задача выклікаць цікавасць да асобы паэта і яго творчасці”. І закіпела праца. А ў 1972-м, калі святкавалі 90-годдзе Коласа, у музей прыязджаў нават родны брат класіка Юзік. Ён быў частым госцем літаратурных вечарын, якія ладзіліся ў музеі. Цяпер пра яго ўнёсак у захаванне справы брата ў Пінкавічах нагадвае бярозка, якую пасадзіў дзядзька Юзік. Яна ўпрыгожвае двор музея.
Малады настаўнік Канстанцін МІЦКЕВІЧ
Сёння справы сельскага музея — у гэтым годзе яму прысвоены статус народнага — вядзе метадыст Цэнтра творчасці дзяцей і моладзі Пінскага раёна Жанна Верыч. Яна хоць і не карэнная жыхарка Пінкавічаў, аднак ведае многае пра тое, што памятаюць пра класіка вяскоўцы. Напрыклад, тую пару, калі школе надавалі імя песняра:
— Якуба Коласа на гэтую падзею, зразумела, запрашалі. Аднак класік, верагодна, хварэў, таму даслаў толькі ліст. “Вельмі сумую па вашай вёсцы”, — зазначаў у прывітальным адрасе Канстанцін Міхайлавіч. А на сустрэчу сабраліся яго былыя вучні, іншыя аднавяскоўцы. Дарэчы, у наш час успаміны яго падапечных, якія захаваны ў экспазіцыі, — сапраўдныя рарытэты. З цікавых экспанатаў — і рускамоўны буквар выдання яшчэ канца пазамінулага стагоддзя, па якім выкладаў Колас.
А зусім нядаўна калекцыя літаратурна-краязнаўчага музея папоўнілася цікавымі асобнікамі: на імпрэзу, якая была прымеркавана да атрымання культурным абъектам статуса народнага, прыязджала ўнучка Якуба Коласа Марыя Міхайлаўна. Меў намер прыбыць на прэзентацыю і сын Коласа Міхась, аднак у свой 91 год не адважыўся на доўгі пераезд. Перадаў кнігу з аўтографам і павіншаваў з падзеяй.
Дык вось, у той самай калекцыі фотаздымкаў з асабістага архіва сям’і класіка ёсць эксклюзіўныя. Да прыкладу, фота, дзе Якуб Колас разам са сваім сватам Янкам Маўрам. На здымку тым класік у звычайнай дамашняй вопратцы.
Дарэчы, пінкавіцкія вяскоўцы, якія памяталі настаўніка, заўважалі, што ён заўсёды стараўся апранацца проста, але з густам. Быў вельмі прыязны да звычайных людзей. Захаваліся, дарэчы, успаміны дачкі пана Алены Шумакевіч, якая казала пра стасункі будучага пісьменніка з вясковаю грамадою так: “Ён быў не такі, як усе настаўнікі-інтэлігенты, хаўрусаваў з галотай пінкавіцкай. З намі, дваранамі, не сябраваў”.
Стары будынак Пінкавіцкай школы
ЦІКАВА, што надта добразычлівае стаўленне да звычайных вяскоўцаў пацвярджалі і факты. Па просьбе сялян Пінкавічаў, ад іх імя, Канстанцін Міцкевіч напісаў прашэнне тагачаснаму ўладальніку мясцін Сігізмунду Скірмунту. Гэта быў ліст з шэрагам патрабаванняў: аддаць у поўнае карыстанне азёры і балоты, з прадастаўленнем права лоўлі рыбы, збору чароту; вярнуць для бескаштоўнага карыстання пашу ва ўрочышчы Гусак; пры задавальненні азначаных патрабаванняў выдаць ім належны дакумент.
Вяскоўцы ўспаміналі, у прыватнасці, былы вучань Міцкевіча Мікіта Козіч, як сяляне часта паўтаралі словы Коласа: “Пан ловіць рыбу — і вы лавіце, і вы маеце права”. Казалі пінкаўцы і пра петыцыю. Пан, як аказалася, доўга адказу не даваў. А сяляне сабралі некалькі невадаў і пачалі лавіць рыбу. Рабілі яны гэта больш за тыдзень, пакуль пан Скірмунт не выклікаў з Пінска казакаў. Некалькі чалавек арыштавалі тады, забралі ў іх рыбу і невады. Гэта было зімою 1905 года.
Так выглядае народны літаратурна-краязнаўчы музей імя Якуба Коласа ў Пінкавічах, пабудаванына фундаменце былога народнага вучылішча, дзе выкладаў будучы класік
Зразумела, абурэнню тагачаснага пана не было межаў, і Коласа ўзялі, як кажуць, у абарот. Усё скончылася тым, што ў рэшцэ рэшт настаўнік аказаўся за кратамі. Шлях гэты, па вялікім рахунку, пачаўся з Пінкавічаў. Справа ў тым, што ў аднаго з жыхароў Аляксандра Лоя былі хрэсьбіны. Туды гаспадар запрасіў гасцей, у тым ліку папа і дзяка. Канстанцін Міцкевіч на ўрачыстасці быў на пачэсным месцы: ён у той дзень стаў хросным бацькам для сына Аляксандра Лоя Мікалая. Выпіўшы некалькі кілішкаў, грамада зашумела, пачалі спяваць песні. Дзяк Хацяноўскі прапанаваў нагрэць самавар.
— Замест гасудара давай сюда самавара! — сказаў настаўнік.
Гэты выраз пачуў дзяк, перапытаў у Коласа, ці не пачулася яму рэпліка. Канстанцін Міхайлавіч пацвердзіў, што не пачулася.
— За зневажанне цара вы будзеце адказваць! — пагражаў дзяк.
ЗРАЗУМЕЛА, сведкаў тых падзей знайсці не ўдалося, але ж і сёння ў Пінкавічах жыве чалавек, які ведаў пра Коласа з вуснаў відавочцаў. Гэта Павел Лой, сын таго самага хлопчыка Мікалая, якога пахрысціў настаўнік. Справа ў тым, што з будучым кумам тагачасны царкоўны стараста Аляксандр Лой сябраваў. Якуб Колас нават пэўны час жыў і сталаваўся ў яго хаце. Доўга ў доме Лояў захоўваліся нават сшыткі, спісаныя настаўніцкім почыркам. Але ж іх спалілі яшчэ ў далёкія 1930-я.
Цяпер пінкаўцу Паўлу Лою 85 гадоў, на жаль, ён не вельмі добра сябе адчувае. Адзінае, што змог адзначыць — што Якуб Колас дапамагаў жыхарам вёскі, нават калі стаў знакамітым:
— Пасля вайны мы засталіся без бацькі. Улады абкладвалі нейкімі падаткамі. Такі лёс напаткаў амаль усіх жыхароў Пінкавічаў, бо людзі тут былі заможныя, гаспадары, а для Саветаў, зразумела, “кулакі”. Падаткі настолькі высокія, што маці, якая адна гадавала пецярых дзяцей, проста не змагла іх выплаціць. Яна напісала Якубу Коласу з просьбай даць параду. Адказ не прыйшоў, аднак падаткі з Лояў патрабаваць перасталі…
uskova@sb.by
Фота з архіва Цэнтра творчасці дзяцей і моладзі Пінскага раёна
