Я ў музеі Дастаеўскага, які ўжо 36 гадоў месціцца ў Дастоеўскай школе, што носіць імя Дастаеўскага. Насупраць школы — помнік Фёдару Міхайлавічу. Не аднойчы даводзілася чуць меркаванне, што ён вельмі ўдалы.
Захавальніца фондаў музея Валянціна Пуцыковіч працягвае справу, якую рабіў заўчасна зышоўшы з жыцця мясцовы настаўнік Анатоль Бурак. Яна сёння — мой экскурсавод. І Валянціна Уладзіміраўна адразу падзялілася добрай навіной — яна знайшла аўтара помніка:
Менавіта так, род Дастаеўскіх пачынаўся на Беларускім Палессі. У 1506 годзе баярыну Даніле Рцішчаву была падаравана грамата ад пінскага князя на валоданне некалькімі вёскамі на тэрыторыі сучаснага Іванаўскага раёна Брэстчыны. І ён абраў для будаўніцтва маёнтка сяло Дастоева — месца паміж рэкамі Пінай і Ясельдай. Сыны Данілы Рцішчава Іван і Сямён насілі ўжо падвоенае прозвішча Рцішчавы-Дастаеўскія. Шэсць пакаленняў роду Дастаеўскіх жылі на беларускай зямлі — каля 200 гадоў, затым асталяваліся на Валыні. Бацька пісьменніка выйшаў з украінскай вёскі Войтаўцы, а сам пісьменнік нарадзіўся, жыў і тварыў у Маскве і Пецярбургу.
Фёдар Міхайлавіч ніколі не бываў у радавым сяле. Першым прадстаўніком роду, што прыехаў у Дастоева ў 2006 годзе, стаў праўнук вялікага пісьменніка Дзмітрый Дастаеўскі з Санкт-Пецярбурга. Ён падарыў музею радаслоўнае дрэва і дэкаратыўную талерку з выявай карты мясцовасці з Дастоева і родавым гербам Дастаеўскіх “Радван”.
Сёння ў музеі штогод бывае да трох тысяч турыстаў. Малавата, шчыра кажучы. Старшыня Іванаўскага райсавета дэпутатаў Алена Дарагакупец не сумняваецца, што ў Дастоева ёсць шанцы стаць турыстычным цэнтрам:
— У нас сфармавалася турыстычнае “Янаўскае кола”: цэнтр народнага мастацтва ў вёсцы Варацэвічы — радзіма Напалеона Орды, Моталь з музеямі і кулінарнымі традыцыямі — радзіма першага прэзідэнта Ізраіля Хаіма Вейцмана, Дуга Струвэ, Музей народнай медыцыны ў вёсцы Стрэльна, школа бондарства...
“Замкнуць” турыстычнае кола, мяркуе Алена Паўлаўна, належыць сядзібе роду Дастаеўскіх.
Захавальніца фондаў музея Валянціна Пуцыковіч праводзіць экскурсіі: “Штогод у музеі бывае да трох тысяч турыстаў”.
Гэта і былі рэшткі маёнтка Дастаеўскіх. Сёння там — памятны знак і малады парк. У бытнасць кіраўніком школьнага музея гэта змог зрабіць Анатоль Бурак.
Дзіўна, але ў пачатку 1960 гадоў нямногія верылі, што разбураная сядзіба мае нейкую сувязь з “тым самым” Дастаеўскім. Зараз у гэтым няма ніякага сумневу. І на нядаўняй міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Іванаве “Ф.М. Дастаеўскі: гістарычны дыялог аднадумцаў” былі прыведзены жалезныя, як кажуць, аргументы.
Археолаг, дацэнт кафедры гісторыі славянскіх народаў Брэсцкага дзяржуніверсітэта імя А.С. Пушкіна Аляксандр Башкоў прадставіў удзельнікам канферэнцыі этнаграфічныя, гістарычныя і археалагічныя доказы размяшчэння і планіроўкі сядзібы роду Дастаеўскіх:
— Раскопкі прайшлі ў 2012—2013 гадах. Матэрыялы даюць уяўленне аб функцыянаванні сядзібы з XVI па XIX стагоддзе. І могуць выкарыстоўвацца рэстаўратарамі пры аднаўленні сядзібнага дома. Мы можам намаляваць дакладны яго план — са сценамі, дзвярыма, печамі. Плюс тысяча артэфактаў — манеты, рэшткі керамічнага посуду, а таксама фрагменты геральдычнай кафлі, па якіх магчыма аднаўленне родавага герба “Радван”,— чакаюць свайго часу.
Дарэчы, у раскопе было знойдзена каля 20 куль і два ядры XVII стагоддзя. Аляксандр Башкоў тлумачыць:
— У 1648—1649 гадах праз Дастоева праходзілі казакі Андрэя Небабы. Яны спалілі маёнтак, а сяляне вёскі Востраў разрабавалі маёмасць. Аднавіць маёнтак цалкам не ўдалося. Тады гаспадарыў Раман Бенедзіктавіч Дастаеўскі. Ён з’ехаў з Дастоева яшчэ і таму, што не вярнуў даўгі па розных рахунках.
Макет маёнтка. Род Дастаеўскіх пачынаўся на нашым Палессі.
Размова пра тое, што сядзібу трэба аднаўляць, вядзецца даўно. І пра тое гаворыцца, што трэба памяць пра вялікага пісьменніка ўшаноўваць разам — і беларусам, і рускім. Але чамусьці не было ўзаемапаразумення, як і што трэба рабіць ў Дастоева. Гучалі нават такія думкі: “А навошта? Дакажыце, што Дастаеўскія з Дастоева”.
Даўно даказалі. А нядаўна ў Іванаве прайшла навуковая канферэнцыя “Ф.М. Дастаеўскі: гістарычны дыялог аднадумцаў”, дзе беларускія і расійскія навукоўцы, археолагі прыйшлі да высновы, што трэба аднаўляць не толькі сядзібны дом, але і ўсе астатнія пабудовы маёнтка — карэтную, каплічку, што была пры доме, гаспадарчыя пабудовы.
Пра тое казалі не толькі беларусы, але і вядомыя “дастаевісты” з Расіі — член Міжнароднага таварыства Дастаеўскага прафесар Сяргей Бялоў, аўтар экспазіцыі музея Дастаеўскага ў Новакузнецку Лявонцій Азернікаў, старшыня праўлення музея-сядзібы Дастаеўскага “Даравое” ў Падмаскоўі.
Тым больш, што набліжаецца дата — 200-годдзе з дня нараджэння Фёдара Міхайлавіча. Мяркуецца, што ўжо ў 2019 годзе з’явіцца магчымасць паказаць турыстам сядзібу на малой радзіме рода Дастаеўскіх.
Valentinak3@mail.ru
