Рабіць медалі — цікавая, унікальная сфера. Пры гэтым яна сур’ёзная і складаная. Пралёт, другі — і мы на месцы. Офіс таварыства з абмежаванай адказнасцю «Сэнс-Геральдыка» адрозніць ад мноства іншых даволі проста: прыадчыняеце дзверы і бачыце сцены, упрыгожаныя ордэнамі, медалямі, значкамі і знакамі, фурнітурай, заціскамі, шыльдамі, плакеткамі, манетамі. Кажуць, гэта не ўсё — месца не так шмат, колькі работ, якія рэдкія майстры-гравёры паспелі зрабіць за 30 гадоў.
Значкоў і медалёў тут на любы густ, практычна для ўсіх міністэрстваў, арганізацый, войскаў, прадпрыемстваў, ВНУ, а таксама прызначаных для мерапрыемстваў, падзей і нават кіно. Уладзімір Трафіменка, стваральнік вытворчасці, атрымаў дызайнерскую адукацыю і заняўся гэтай незвычайнай справай. Ад невялікага кааператыва выраслі да дызайн-студыі пры саюзе дызайнераў, у 1990-я гады гэта ўжо прадпрыемства, куды звяртаюцца ўсе, хто хоча зрабіць памятныя рэчы. Уладзімір Паўлавіч перадаў ужо сваю справу дачцэ Наталлі Каралевіч і яе мужу, цяпер яны прымаюць заказы, абмяркоўваюць эскізы будучых ордэнаў і медалёў. Наталля расказвае:
— Мы можам працаваць з заказчыкам яшчэ на стадыі фарміравання эскіза, але калі гаворка ідзе пра дзяржаўныя ўзнагароды, знакі воінскіх часцей і падраздзяленняў, іншых сілавых структур, то яны зацвярджаюцца Геральдычным саветам пры Прэзідэнце.
Наталля КАРАЛЕВІЧ: «На мой погляд, адны з самых прыгожых — ордэн свяціцеля Кірылы Тураўскага, ордэн Крыжа прападобнай Еўфрасінні Полацкай».Веды пра свой рынак, гісторыю і, вядома, вопыт шмат у чым адрозніваюць нашых вытворцаў ад іх асноўных канкурэнтаў з Кітая.
— Важны момант: нашы вырабы з латуні, тампаку, нейзільберу, а не са сплаваў, алюмінію, медзі. Мы падбіраем колер эмалі, глядзім, якое пакрыццё будзе лепшым. Там пакрываюць проста лакам, які з часам аблазіць.
Чаму нельга замовіць сабе пару штук памятных знакаў? Справа ў тым, што тэхналогія вырабу інструменту і аснашчэння для выканання дэталяў распрацоўваецца для кожнага канкрэтнага медаля, ордэна, знака і іншага. Каб з кавалка халоднага металу зрабіць нарыхтоўку для вырабу, трэба не менш за два тыдні.
Гравёры і эмальеры робяць медалі ўжо 30 гадоў.— Тэхналогіі не стаяць на месцы, — праводзіць па цэхах Наталля Каралевіч. — Калі раней гравёр рэзаў метал штыхелем пад мікраскопам, то сёння частку работы выконвае лазер. Пасля таго як па эскізе будуецца камп’ютарная аб’ёмная мадэль, якая выводзіцца на метал, ён апрацоўваецца лазерам — практычна нарыхтоўка гатовая. Гравёру застаецца ўручную паправіць асобныя моманты. Вынік: на выхадзе больш якасны інструмент. Вось тады сапраўды можна чаканіць увесь тыраж. Але не заўсёды так атрымліваецца. Шмат што залежыць ад таго, з чым маем справу. Калі ў нагрудным знаку некалькі дэталяў — стужка, герб, то тут патрэбны камплект інструменту, працы ў гравёраў больш.
Медалі спартсменаў даволі цяжкія. Уладзімір Паўлавіч паказвае «наваспечаны» медаль з латуні — «75 год вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў». Ён успамінае:
— Перад святкаваннем 60-годдзя вызвалення Беларусі мы выпусцілі самую вялікую партыю медалёў — 180 000! Частку з іх ужо чакалі ў Міністэрстве абароны. І вось мы вырабляем іх, як раптам велізарны, цяжкі кавалак металу лопаецца. Дакладней, метал распляскала! Мы ўсе выхадныя без адпачынку стараліся зрабіць новы інструмент. Паспелі, усё атрымалася. Да гэтага часу захоўваю гэты адбітак як напамін, што ўсялякае можа здарыцца, але калі працуеш, то шмат што можна пераадолець.
Уладзімір ТРАФІМЕНКА.Даказваюць гэта і карпатлівыя гравёры. Вось Юрый Петрусевіч, якога тут называюць скульптарам-мініяцюрыстам, пад мікраскопам паліруе да бляску матрыцу для вырабу, яго заказала адно з прадпрыемстваў, якому спаўняецца 50 гадоў. Майстар толькі папраўляе штосьці пасля апрацоўкі на аўтаматызаванай машыне. На яго стале ляжыць «эксперымент» — будучы сувенір з Мінска. У вольны час з калегамі ён прапрацоўвае яго дэталі. Кажуць, хутка ўбачым на прылаўках.
Ірына Лукашэвіч, эмальер: «20 хвілін пры сотні градусаў сохнуць медалі».Што на нарыхтоўчым участку? Тут наразаюць метал для матрыц. У інструментальным — слесары рыхтуюць матрыцу пад штампоўкі. Адпаведна ў штамповачным цэху прэсам чаканяць новыя медалі. Гляджу: з круглага кавалка металу за пару секунд атрымліваецца золата Еўрапейскіх гульняў-2019! Ого, цяжкае!
— Прыгожыя медалі, праўда? У савецкі час нагрудныя знакі, медалі былі больш прымітыўнымі. Дызайнераў асабліва не прыцягвалі. Зараз стварэнне такіх вырабаў дзякуючы тэхнічным магчымасцям, адукацыі дызайнераў выведзена на ўзровень, дзе практычна няма абмежаванняў, — Уладзімір Трафіменка тлумачыць, што пасля чаканкі і вырубкі на вырабы наносяць ахоўна-дэкаратыўнае пакрыццё, каб забяспечыць стойкасць колеру металу, а затым пакрываюць каляровымі эмалямі. — Можам дадаць любыя каляровыя элементы. За гэта адказваюць у нас эмальеры. Пойдзем да іх.
Медаль «75 год вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў».Уявіце дам, кожная з іх, не адхіляючыся, працуе над медалём, якія робяць да Дня Незалежнасці. Яны на кожным акуратна шпрыцам з тонкай іголкай выводзяць эмаль колеру рубіну. Ірына Лукашэвіч, эмальер, запоўніўшы кожную зорку чырвоным колерам, нясе медалі ў печ, дзе 20 хвілін пры ста градусах яны будуць сохнуць. Затым — зборка, упакоўка і перадача заказчыкам. Яны ўручаць іх тым, хто гэтыя медалі сапраўды заслужыў.
kasel@sb.by
Фота аўтара
