— Ці была для вас нечаканасцю навіна пра прысуджэнне Нацыянальнай літаратурнай прэміі?
— Так, безумоўна. Некалькі гадоў таму Віцебскае абласное аддзяленне Саюза пісьменнікаў падавала на прэмію мой зборнік вершаў «Астравы існасці», але ён нічога не атрымаў. А вось зараз адзначылі маю краязнаўчую кнігу. Гэта вельмі прыемна.
— Раскажыце пра канцэпцыю кнігі-пераможцы.
— У гэтай серыі «Падарожжа па родным краі» выдавецтва «Беларусь», мне здаецца, выйшла ўжо больш за 10 кніжак. Прынцып пабудовы твора, майго ва ўсякім разе, вельмі просты: мы выязджаем з Пастаў у бок Вільнюса і расказваем, што можна пабачыць на гэтым шляху справа, злева, праз якія населеныя пункты праходзіць дарога, чым яны адметныя. Гэта такая падарожная кніжка для тых, хто вандруе па Пастаўшчыне. Там шмат аб’ектаў і мясцін, якія ведае толькі абмежаванае кола людзей. Нават журналісты яшчэ не дабраліся да іх, каб напісаць, а ў маёй кніжцы яны ўжо ёсць.
— Дарэчы, колькі ў вас кніжак? Чытаў, што каля 50…
— Зараз, напэўна, каля 60, але ж у некаторых з іх я толькі напісаў прадмову, нейкія — перавыданні, таму так агулам цяжка сказаць.
— Ігар Міхайлавіч, няўжо і сёння знаходзіце нешта новае пра свой край?
— Я займаюся краязнаўствам амаль 40 гадоў. Шмат папак у камп’ютары, амаль па кожнай вёсцы, якіх на Пастаўшчыне больш за 400. Калі дзесьці нешта знаходжу — складваю ў адпаведную папачку. Можа, спатрэбіцца інфармацыя, можа, не… Планаў шмат, але ўсё меней часу для рэалізацыі.
Так, гадоў 7—8 таму мне здавалася, што асноўнае даследаванне Пастаўшчыны ўжо зроблена. Але зноў пачалося нешта новае: зацікавіўся родам Друцкіх-Любецкіх, якім ніхто не займаўся, потым узнікла тэма арганаў Пастаўшчыны, вадзяных млыноў, а былі ж яшчэ і млыны-ветракі, і імі таксама ніхто не займаўся. Так адно чапляецца за другое, узнікае новая тэма, новы паварот у даследаванні.
— Вы шмат працуеце з дзецьмі як настаўнік. Як сёння заахвоціць вучняў краязнаўствам, калі ёсць інтэрнэт і камп’ютарныя гульні?
— Перш за ўсё вандроўкамі, падарожжамі. Трэба паказваць адметнасць нашага краю. Мы здзяйсняем 5—7 вандровак у год з нашым гуртком Terra Inсognita. Бывае болей ці меней. Я бачу, што вучням гэта цікава. Яны бачаць, краязнаўства, якое вывучае родны край і нашу гісторыю, дапамагае развіваць і турыстычны патэнцыял рэгіёна. Дзеці пачынаюць ганарыцца каранямі, сваім мінулым.
— У чым галоўныя адметнасці пастаўскага краю, на ваш погляд?
— Усе ведаюць азёры Мядзельшчыны і Браслаўскага краю, гэта такія раскручаныя мясціны, але ж Пастаўшчына таксама мае 130 азёр і шмат рэк… Зараз на іх працуе многа аграсядзіб, некаторыя тэрыторыі забудаваны даволі шчыльна, аднак у лясах яшчэ ёсць і дзікія азёры. Таму, па-першае, гэта — прырода.
У Пастаўскім раёне ёсць старадаўнія арганы і вадзяныя млыны. У мінулым годзе ўжо шосты раз у нас прайшоў фестываль «Гучаць старадаўнія арганы Пастаўшчыны». Гэта з’ява і фестываль, па-мойму, унікальныя для Беларусі. У нас ёсць чатыры арганы, якія задзейнічаны ў ім. Яны знаходзяцца ў Паставах, мястэчках Камаі, Лынтупы і Лучай. У Паставах арган не арыгінальны, не стары, а ў іншых месцах усе інструменты старадаўнія — пачатку дваццатага стагоддзя ці нават ранейшага часу.
— Якімі знакамітымі жыхарамі мінулага можа ганарыцца Пастаўшчына? Напэўна, гэта Браніслаў Руткоўскі, паэт і настаўнік Аркадзь Нафрановіч?
— Так. Руткоўскі — гэта арганіст, які стаў вядомым у Польшчы. У яго гонар зараз названы парк у вёсцы Камаі. Аркадзь Нафрановіч — пісьменнік. Сам ён з Мядзельшчыны, але жыў у Камаях. Калі браць магнатаў, самыя вядомыя — Тызенгаўзы-Пшаздзецкія, якія доўгі час валодалі Паставамі.
Другі знакаміты род — Друцкія-Любецкія. У Паставах, як я ўжо казаў, імі мала хто цікавіўся. У мінулым годзе мы з вучнямі займаліся менавіта іх спадчынай, выдалі невялічкую кніжачку «Спадчына Друцкіх-Любецкіх на Пастаўшчыне», раскапалі іх радавод. Яны знакамітыя тым, што давалі грошы на адбудову цэркваў, стварэнне агранамічнай школы ў пачатку дваццатага стагоддзя. Была такая Варанецкая школа каля возера Варанец. І дзве капліцы засталіся — у Казлоўшчыне і Манькавічах. Гэта вельмі важкі род для Пастаўшчыны, які пакінуў адметныя сляды на гэтай зямлі.
Сярод літаратараў наша зорка — Уладзімір Дубоўка, ён нарадзіўся ў вёсцы Агароднікі, недалёка ад Пастаў, і там правёў свае дзіцячыя гады.
— Раскажыце пра Крыжоўкі і вёску Парыж. Чым яны адметныя?
— Крыжоўкі — гэта ўрочышча, дзе зараз працуе аднайменны прыродна-гістарычны комплекс. Там перасякаюцца дзве дарогі. Адна з іх старажытная, тракт Баторыя і Напалеона, альбо «Альгердаў шлях», яна ішла з Вільні на Полацк. Другая дарога Мядзел — Паставы. Вось там яны сустракаюцца ў лесе, гэтае месца называлася Крыжоўкі. Вельмі адметныя мясціны. Мы многа разоў туды хадзілі з вучнямі. Спачатку патрошкі вывучалі, потом зразумелі, што гэта можа быць важны турыстычны аб’ект. Зрабілі апісанне, распрацавалі маршрут сумесна з супрацоўнікамі Нацыянальнага парка «Нарачанскі». Там зараз пастаўлены шыльдачкі, пракладзены маршрут, яго можна знайсці ў інтэрнэце. Хто пажадае, можа прыехаць да возера Варанец і прайсці па гэтым маршруце.
Там ёсць магчымасць паглядзець аб’екты Першай сусветнай вайны. І германскія, і рускія пазіцыі. У гэтым месцы знаходзяцца пяць азёр — усе на розным узроўні, перапад паміж імі складае пятнаццаць метраў, хаця знаходзяцца яны побач. Вельмі прыгожае наша возера Варанец! Прыродных і гістарычных аб’етаў там больш за 30.
У Першую сусветную вайну ў Паставах два з паловай гады стаяла лінія фронту. Заходняя частка — германскія войскі, усходняя — расійскія. Пра гэту вайну на Пастаўшчыне першую кніжку напісалі мы з дачкой. Зараз з’явілася больш публікацый. У нас ёсць грамадская арганізацыя «Заходні рубеж», якая займаецца аднаўленнем помнікаў Першай сусветнай. Я ад гэтай тэмы ўжо адышоў. Тут нічога новага не знойдзеш.
Мне цікава браць пытанні, якія мала даследаваны. Зараз распрацоўваем тэму вадзяных млыноў Пастаўшчыны. Я разлічваў, што мы знойдзем іх каля 15, якія працавалі на Пастаўшчыне, але такіх было ажно 28! Недзе, безумоўна, засталіся толькі рэшткі, дзесьці зусім разбураныя, але факт — яны былі. Мы сабралі матэрыял і аформілі яго ў брашуру з двума маімі вучнямі-суаўтарамі.
А вёска Парыж адметная тым, што супадае назвай са сталіцай Францыі. Праз гэту вёску шмат разоў праходзілі нашы з вучнямі маршруты. Там ёсць свая Эйфелева вежа, свой касцёл. Гэта такі брэнд. Легенду назвы звязваюць з Напалеонам. Нібыта ён адпачываў тут на высокай гары, і яму так спадабалася наваколле, што сказаў: «Тут будзе другі Парыж…» Але я знайшоў крыніцы, якія сведчаць, што назва Парыж існавала да Напалеона, таму мушу расчараваць прыхільнікаў гэтай версіі. У кнізе Барталамея Гаўрыльчыка «Дэканат полацкі ў святле апісання парафій з 1784 года», якая выйшла ў свет у Беластоку ў 2005 годзе, сустракаем запіс, што ў парафіі дунілавіцкай за дзве мілі на поўнач ад дунілавіцкага касцёла знаходзіцца фальварак Парыж (Paryї), які належыць Тызенгаўзу. На той час пастаўскімі маёнткамі валодаў падскарбій надворны Вялікага Княства Літоўскага Антоній Тызенгаўз, які, магчыма, і назваў адзін са сваіх фальваркаў у гонар французскага Парыжа. Напалеону ж тады ішоў толькі пятнаццаты год.
Напалеон на самай справе праехаў праз Паставы падчас вайны 1812 года (і мы таксама выдавалі кнігу на гэту тэму). Але ці бачыў ён Паставы? Вядома, што ён ехаў ноччу, можа, проста спаў у сваёй карэце?
— Чытачы любяць такія міфы…
— Але ж сапраўднае краязнаўства павінна іх абвяргаць і знаходзіць гістарычную праўду.
— Яшчэ раз віншуем вас з атрыманнем Нацыянальнай літаратурнай прэміі і жадаем поспехаў!
— Дзякуй.
ДАРЭЧЫ
Ігар Пракаповіч падрыхтаваў многіх прызёраў і пераможцаў абласнога этапа рэспубліканскай алімпіяды па вучэбным прадмеце «Геаграфія», а таксама навукова-практычных канферэнцый і конкурсаў работ даследчага характару абласнога і рэспубліканскага ўзроўняў. Па выніках 2015/2016 навучальнага года быў удастоены прэміі спецыяльнага фонду Прэзідэнта па сацыяльнай падтрымцы адораных вучняў і студэнтаў. У 2018 годзе настаўнік геаграфіі і астраноміі Пастаўскай гімназіі Ігар Міхайлавіч Пракаповіч быў узнагароджаны нагрудным знакам «Выдатнік адукацыі». Высокую дзяржаўную адзнаку педагог атрымаў з рук міністра адукацыі Ігара Карпенкі на ўрачыстым сходзе, які праходзіў у Палацы Незалежнасці ў Мінску.
pepel@sb.by
