Наконт паходжання назвы існуе дзве версіі. Першая — ад лацінскага calendae («календы») — першы дзень месяца. Другая гаворыць аб тым, што «каляда» — пераіначанае слова «кола», сімвалізуючае сонца. Некалі Каляды звязваліся з днём зімовага сонцастаяння. З прыходам хрысціянства свята ўвабрала ў сябе новыя рысы — пачаткам Каляд стала Раство.
Падрыхтоўка да Раства ў католікаў пачынаецца за чатыры тыдні да свята. Гэты перыяд носіць назву Адвэнт. Абавязковага строгага паста няма, аднак трэба надаваць увагу ачышчэнню душы, папрасіць прабачэння ў родных і сяброў, прымірыцца з усімі, а таксама рабіць дабро і быць міласэрным. Нельга брыдкасловіць, пляткарыць, спрачацца і лаяцца. У канун Раства, якое беларускія католікі называюць Вігілія, у храмах праходзяць святочныя богаслужэнні. Пасля вернікі вяртаюцца дамоў і садзяцца за святочны стол.
«Мароз, хадзі ў госці!»
Колькасць страў на стале сімвалічная — 12, па ліку апосталаў. Звычайныя стравы — куцця, боршч, варэнікі, бліны з капустай, печаная бульба, рыба, хлеб і сыр. Перад вячэрай пераламляюць аплатку, якая сімвалізуе каханне і прымірэнне, дзеляць яе на ўсю сям’ю. Гаспадар чытае ўрыўкі з Евангелля і малітвы. Трапезу пачынаюць з куцці — салодкай крупяной кашы з мёдам, арэхамі, сухафруктамі і макам. Куццю ставяць на абрус, пад які кладуць сена — яно сімвалізуе калыску немаўляці Езуса. У даўнія часы перад тым як есці куццю, муж з жонкай павінны былі выйсці на двор і паклікаць на вячэру мароз, каб ён не знішчыў азімыя: «Мароз, мароз! Хадзі куццю есці!»Наступным днём, 25 снежня, на стале ўжо пануюць мясныя стравы. Адно з традыцыйных блюд — верашчака са свініны, якая лічыцца сімвалам урадлівасці.
З Казой па вёсцы
Са святам Каляд звязана мноства традыцый і прыкмет. Напрыклад, з-пад абруса, дзе стаяла куцця, выцягвалі саломінку і па ёй рабілі высновы наконт ураджаю лёну. Дзяўчаты гадалі на суджаных, па вёсках хадзіла моладзь з каляднай зоркай і ў масках жывёл — казы, мядзведзя, лісы і ваўка. Дзе-нідзе сустракаліся нават буслы і жоравы. Калядоўшчыкі спыняліся каля кожнай хаты, спявалі абрадавыя песні-калядкі, жадалі шчасця, здароўя і дабрабыту. А гаспадары частавалі іх яблыкамі, арэхамі, каўбасамі і іншымі прысмакамі. Адмовіць калядоўшчыкам было нельга, каб не наклікаць на сям’ю непрыемнасці.ДАРЭЧЫ
Цікава, што ў асобных рэгіёнах Беларусі Калядой называюць, здавалася б, не маючыя дачынення да Раства рэчы. Напрыклад, каўбасу, сала, кумпякі або саму свінню (яна традыцыйна лічыцца сімвалам урадлівасці), з мяса якой гатуюць стравы да святочнага стала.
ПАВЕР’і
♦ Ва ўсе калядныя вечары лічылася грахом шыць, калоць дровы, майстраваць, плесці лапці, а таксама малоць зерне.
♦ Лічылася, што куцця павінна быць густой — каб лыжка стаяла. Інакш зерне наступнага ўраджаю будзе дробнае і, нават, можа зусім не ўрадзіць.
♦ Каб зберагчы гаспадарку ад нячыстай сілы, на Каляды гаспадар мелам ставіў крыжы на дзвярах дома і хлява.
ПРЫМЕТЫ
♦ Калі на калядным небе багата зорак, можна спадзявацца на вялікі прыплод жывёлы і ўраджай грыбоў.
♦ Іней на дрэвах — да багатага ўраджаю садавіны.
bebenina@sb.by
