![](/upload/iblock/9c7/9c70185cbaf1880e276b0df6aa210bd2.jpg)
75 год таму, неўзабаве пасля Вялiкай Перамогi, 4 жнiўня 1945 года з’яўляецца пастанова ЦК КП(б)Б i СНК БССР «Аб увекавечаннi памяцi народнага паэта Беларусi Янкi Купалы». Там значацца пункты:
![](/upload/iblock/7f9/7f9701d2e06bb1b3ab06cd58069674e8.jpg)
— Включить в государственную собственность дом в бывшем хуторе «Вязынка», где родился поэт, и открыть в нем филиал литературного музея Янки Купалы.
«Стваральнiцай i натхняльнiцай пачэснай i адказнай справы па заснаваннi нашага музея i яго фiлiялаў была Уладзiслава Францаўна Луцэвiч, жонка паэта, першы дырэктар адроджанага Купалавага дома», — нагадвае дырэктар Дзяржаўнага лiтаратурнага музея Янкi Купалы Алена Ляшковiч.
Давайце здзейснiм захапляльнае падарожжа па мясцiнах-юбiлярах з дапамогай незвычайных артэфактаў, якiя для нас вызначылi галоўны захавальнiк фондаў купалаўскага музея Надзея Саевiч i загадчык аддзела навукова-экспазiцыйнай дзейнасцi Марыя Барткова.
![](/upload/iblock/9d5/9d578c341dae19e5c1b1063edcedc4e6.jpg)
ВЯЗЫНКА
1. Помнiк Янку Купалу
![](/upload/iblock/8e8/8e87eaae72809e76b8d9641a4b995150.jpg)
Першы артэфакт, якi сустрэне нас у мемарыяльным запаведнiку «Вязынка», — помнiк Янку Купалу. Ягоная гiсторыя — сапраўдны гiстарычны дэтэктыў, якi пачынаецца ў 1881 годзе. Менавiта тады сям’я новых арандатараў, Дамiнiка i Бянiгны Луцэвiчаў, пасялiлася ў маёнтку Вязынка, i ў той жа год памёр iмператар Аляксандр II. 7 студзеня 1901 года на мiнскай Саборнай плошчы з’явiўся помнiк Аляксандру II на шыкоўным пастаменце з чорнага гранiту працы мiнскага каменячоса Абрама Спрышэна. Улады мянялiся. Замест выявы iмператара на тым жа пастаменце ў 1918 годзе з’явiўся гiпсавы чырвонаармеец з вiнтоўкай, потым — рэвалюцыянер Гiрш Лекерт, пазней замест помнiка паўстаў фантан, над якiм працаваў сын Абрама Спрышэна. А пастамент з чорнага гранiту выкарысталi ў 1949-м, каб усталяваць бюст Янкi Купалы работы Заiра Азгура ў Цэнтральным скверы. Прадстаўнiкi той жа дынастыi Спрышэнаў выбiлi на пастаменце радкi Купалы пра камуну, якая iдзе з Крамля, каб на свеце шчасце ўвекавечыць. У Вязынку бюст перавезлi ў 1972 годзе, пасля таго як у парку Янкi Купалы з’явiўся скульптурны ансамбль. Цяпер пастамент з чорнага гранiту з такiм пакручастым шляхам упрыгожваюць радкi з верша Янкi Купалы «Маладая Беларусь»:
Падымайся з нiзiн, сакалiна сям’я,
Над крыжамi бацькоў, над нягодамi;
Занiмай, Беларусь, маладая мая,
Свой пачэсны пасад мiж народамi!
2. Дом арандатараў
Самы буйны экспанат мемарыяльнага запаведнiка «Вязынка» — гэта, вядома, хата над ракой Вязынкай, дзе нарадзiўся паэт. Так званы былы дом хатковых — жыллё, якiм гаспадар Станiслаў Замбжыцкi забяспечваў арандатараў. Сям’я Луцэвiчаў жыла тут у 1881—1883 гадах. Дом быў пабудаваны яшчэ ў 1830-х, шмат пацярпеў ад часу i войнаў, але ў сцяне мемарыяльнага пакоя захавалася некалькi бярвенняў старога зруба. Рэстаўрыравалi будынак у 1972 годзе паводле архiўных дакументаў i ўспамiнаў старажылаў, i можна дакладна ўявiць, як гадаваўся маленькi Яська.
3. Куфар
![](/upload/iblock/4a8/4a8e20cbe4c0c99db6c54639f4628a94.jpg)
Атмасферу даўняга побыту ў доме, дзе жылi Луцэвiчы, ствараюць аўтэнтычныя рэчы канца ХIХ — пачатку ХХ стагоддзя, сабраныя ў ваколiцах Вязынкi. Звернем увагу на вялiзны куфар: у такiм нявеста атрымлiвала пасаг, а надалей сям’я карысталася iм для захавання сямейнага скарбу i дакументаў. Асаблiва незаменным такi куфар быў пры пераездах, якiх шмат зведала сям’я Луцэвiчаў. Так што перад намi — сiмвал вандроўнага жыцця класiка.
ЛЯЎКI
1. Аўтамабiль «Шэўрале»
![](/upload/iblock/0de/0de5ed8cce756f1778e972e96a2b8d00.jpg)
Будынак на беразе Дняпра каля вёскi Ляўкi часам называюць залатой клеткай паэта. Гэта лецiшча Янкi Купалы, узведзенае паводле пастановы СНК БССР ад 11 снежня 1935 года да 30-годдзя творчай дзейнасцi Песняра. Месца паэт выбраў сам: не аднойчы адпачываў у гэтых мясцiнах, дзе добра пiсалася. Сюды ж Купала наведаўся i 24 чэрвеня 1941 года па дарозе з палаючага Мiнска. Машына, на якой ён ехаў, цяпер знаходзiцца тут: «Шэўрале» чорнага колеру, нумар 5720 БН, выпуск 1937 года. Аўтамабiль падораны Янку Купалу ў 1939 годзе ўрадам БССР. Як успамiнаў паэт Сяргей Грахоўскi: «Гэта быў першы асабiсты аўтамабiль у горадзе… Прыйшлося наймаць шафёра. Але дзядзька Янка спадзяваўся i сам навучыцца круцiць абаранку. Ён з’яўляўся ў Доме пiсьменнiка з кнiжкамi па аўтамабiльнай справе, захоплена расказваў, як авалодвае тэорыяй. А вось за рулём нiхто яго так i не бачыў».
На гэтым аўтамабiлi з Ляўкоў паэт з жонкай адправiўся ў эвакуацыю, потым з Масквы — ажно ў Татарстан. Удава паэта прыклала шмат намаганняў, каб захаваць чорны «Шэўрале» i перавезцi ў Мiнск, а ў 1950 годзе перадала яго музею.
2. Барометр
У Ляўках вам абавязкова пакажуць прымацаваны да сцяны барометр. У драўлянай разной аправе над круглым вакенцам барометра — тэрмометр, над iм выразаны мядзведзь. Янка Купала любiў блукаць па наваколлi, назiраць, як коцiць хвалi Дняпро, хадзiць па сасновым бары… Праз iнтэрактыўнае вакно ў Ляўках можна пабачыць «прывiд» паэта, якi гуляе памiж яблынь. Няцяжка ўявiць, як Iван Дамiнiкавiч кожны дзень падыходзiць да прылады, замацаванай на сцяне, i вылiчвае, цi спрыяльнае для прагулкi чакаецца надвор’е.
3. Чарнiльны прыбор у выглядзе льва
Яшчэ адна рэч, якой паэт часта карыстаўся, — пiсьмовы прыбор, упрыгожаны фiгуркай iльва. Палiваны, цёмна-карычневага колеру, зроблены на Копыскiм керамiчным заводзе. Копысь здаўна славiўся сваёй керамiкай, традыцыйна выраблялi тут i фiгуркi мядзведзяў ды львоў. Магчыма, калi цягнулася рука паэта, каб узяць пяро, успамiнаў ён сваю паэму «Магiла льва».
А колькi дзiвосаў яшчэ прапануюць экспазiцыi ў Вязынцы i Ляўках! Дырэктар Алена Ляшковiч прызнаецца:
— Мару, каб кожны беларус дайшоў да купалаўскiх мясцiн, да славутай Вязынкi — радзiмы паэта, да Ляўкоў — залатой клеткi Песняра, а праз гэтыя месцы — да Купалавай творчасцi.
cultura@sb.by
Фото БЕЛТА и vedaj.by