Раз у чатыры гады нешта незвычайнае адбываецца паблізу ад знакамітага возера Спорава, што знаходзіцца каля самага аддаленага аграгарадка ў Бярозаўскім раёне. У даўнія часы месца гэта было падобна да астраўкоў, раскіданых сярод балот, і ў спораўцаў захаваўся незвычайны дыялект і своеасаблівая кухня. Для прыкладу, калі мы завіталі ў аграгарадок, дырэктар мясцовага Цэнтра культуры і вольнага часу Ніна Пашкевіч сустрэла нас караваем… з карасёў. «Квас» па-спораўскі — не напой, а кіслая страва з рыбай і грыбамі. А яшчэ адна адметнасць — свята народнага гумару «Спораўскія жарты», якое ў гэтым годзе адбудзецца 10 чэрвеня пасля чатырохгадовага перапынку.
Дырэктар Цэнтра культуры і вольнага часу Ніна Пашкевіч.Агромністае возера — само па сабе як песня. Вось як пяюць пра сваю малую радзіму ў мясцовых прыпеўках:
А ў нашым озэры
Рыба-шчука водыцца.
Кажуць усі, шчо похудала,
Андэрак нэ сходзіцца.
Спачатку мы накіраваліся ў сярэднюю школу, каб больш даведацца, што гэта за рыба такая незвычайна смачная. Музей «Спораўскі карась» створаны ў рамках ініцыятывы «Таямніцы спораўскіх ваколіц» — адной з пераможцаў другога конкурсу мясцовых ініцыятыў развіцця ў Бярозаўскім раёне.
— Доўгія гады рыба карміла жыхароў, а гэты промысел дапамагаў зарабляць ім грошы для пакупкі неабходных тавараў, прадуктаў харчавання, — праводзіць экскурсію дзевяцікласніца Ірына Пракурат. — Сёння спораўская рыба стала кулінарным брэндам Бярозаўскага раёна. Паколькі вёска з трох бакоў была акружана балотамі, непрыдатнымі для сельскагаспадарчых работ, а з чацвёртага боку «заціснутая» возерам, менавіта рыба, вылаўленая ў ім, дапамагала выжыць нашым продкам.
Дзевяцікласніца Алена Пракурат.Зроду булі хорошы
Нашы Спороўскы ершы.
Ракы тожэ хорошы,
Йіх готуем од душы.
Цікава, што рыбнае царства заказніка «Спораўскі» налічвае некалькі дзясяткаў розных відаў. У музеі сабралі больш за тысячу экспанатаў рыбалоўнай здабычы, якія перадаюць побыт і жыццё рыбацкай вёскі, фотаэкспазіцыю мясцовых рыбакоў і рыбалавецкіх брыгад, макет лодкі. Разнастайнасць прылад лоўлі сапраўды ўражвае.
– Рыба для спораўцаў не толькі ежа, але і хлеб, і букет, і бусы… — дадае Ніна Іванаўна. — Лодка нам патрэбна ў паўсядзённым «обыхутку». Раней на іх нават перавозілі коней на той бераг, для гэтага звязвалі два чаўны: у адзін ставілі пярэднія ногі, у другі — заднія…
Пільна ўглядаюся ў твар субяседніцы: ці не жартуе яна з нягеглых гараджан?
А весялосці тут сапраўды хапае. У мясцовай бібліятэцы нават выдалі буклет са спораўскімі прыпеўкамі:
Глянуў мылый на мэнэ —
На твару ўлыбочку.
Мойе сэрцэ ўсколыхнулось,
Бы ў воді рыбочка!
Ніна Іванаўна праводзіць нас да выставы ў Доме культуры, прысвечанай фестывалям гумару, а тут і «Бюро знаходак». Як вы думаеце, пра што часцей за ўсё забываюцца госці свята? Пра гальштукі! А таксама туфлі і боты (магчыма, калі пускаюцца ў скокі), а нехта нават пакінуў чамадан і гармонік. Напэўна, каб вярнуцца і падыграць мясцовым спевакам.
Але вяртаемся да кулінарыі, бо пра смак мясцовай рыбы складзена нямала паэтычных радкоў. Вось за гэтым і прыехалі — пачуць пра яшчэ адзін элемент з Дзяржаўнага спіса гісторыка-культурных каштоўнасцей — «Традыцыю прыгатавання рыбы, сушанай у печы на саломе, і страў на яе аснове» ў вёсках Здзітава, Пескі, Спорава і Хрыса Бярозаўскага раёна. Бібліятэкар Алена Жуковіч расказала, што многія рэцэпты карпатліва сабрала ад карэнных жыхарак Спорава Валянціна Лютыч. Сярод тых, кто падзяліўся сваім досведам, была і бабуля Алены Сяргееўны, таксама Алена Жуковіч.
Бібліятэкар Алена Жуковіч.— У нас лічыцца, што рыба, сушаная ў печы, — асаблівая: у меру салёная, духмяная, прыгожага залацістага колеру, — кажа Алена Сягееўна. — Захоўваецца доўга, і можна есці яе з касцямі.
Спораўцы прызвычаіліся сушыць рыбу не толькі ў печы, але і ў духоўцы звычайнай пліты. Для гэтага спосабу прыгатавання прыдатныя любыя віды: акунь, карась, ёрш, лешч, уюн, плотка, але найбольш смачнымі тут лічаць карасёў. Спачатку іх трэба «окутаты» на мясцовым дыялекце: «почэсаты» (вызваліць ад лускі), «попороты» (выпатрашыць), памыць у дзвюх-трох водах. Потым пасаліць у эмаліраваным посудзе. Солі даць больш, чым пры жарцы.
— Калі трэба захоўваць доўга, солі кладзём больш, — кажа Алена Сяргееўна. — Можна дадаць прыправы: часнок, кроп, каляндру. Пакінуць на тры—чатыры гадзіны.
Печ спараўчанкі стараюцца пратапіць бярозавымі дровамі або з пладовых дрэў, кажуць, так смачней атрымаецца страва. Вугалькі хутка выграбаюць качаргой у пліту, чарэнь печы павінна быць чыстай, попел вымятаюць памялом з дубовых ці сасновых галінак. На чарэнь тонкімі радамі кладуць жытнюю салому (калі няма, то і сцябло кропу, каляндры, чароту, камышу, галінкі парэчак, маліны і вішні). Рыбу праціраюць чыстай палатнянай анучкай ці прамываюць. Потым роўным пластом кладуць на салому. Большая — у сярэдзіне печы, меншая — па баках. Зачыняюць засланкай да ранку, юшку могуць таксама закрыць або пакінуць на 10—15 хвілін. І толькі ранкам наступнага дня дастаюць гэтую смакату.
Рыбу солым, рыбу сушым,
Рыбу всякую йімо.
А Споруўскэ нашэ озэро
Ныкому ны отдамо!
А ў пэчы на соломі
Рыба сушыцца ў нас.
Прыйізжайтэ до нас у госты,
Будэ рыбка і для вас.
КАМПЕТЭНТНА
Намеснік старшыні Бярозаўскага райвыканкама Леанід КАЧЫНА:
— Уся гісторыя Спорава звязана з рыбай, калі думаю пра гэты аграгарадок, перад вачыма заўсёды малюнак: вясковыя хаткі падступаюць да самай вады, чаўны ўздоўж берага на кожным падворку… Людзі там своеасаблівыя. У нас праводзяцца, акрамя «Спораўскіх жартаў», і «Спораўскія сенакосы». Заўсёды збіраецца шмат сяброў, гэта вельмі цікавая падзея, якая можа стаць добрай нагодай для знаёмства з нашым Бярозаўскім краем. Мы імкнёмся развіваць унутраны турызм, у раёне 19 аграсядзіб, у Здзітава таксама дзейнічае аграэкатурыстычны цэнтр. Папулярны «бёрдвотчынг» на нашых балотах, наогул створаны ўсе ўмовы, каб атрымаць найлепшыя эмоцыі.
yasko@sb.by
