Журналист собрал уникальные материалы о выпавших на долю жителей белорусских деревень страданиях и ужасах
28.02.2023 08:32:00
Приближается скорбная дата — 80-летие трагедии Хатыни. Эта белорусская деревня — страшный символ, напоминание всему человечеству о том ужасе, который принес фашизм в минувшую войну. И о том, чем он угрожает теперь, особенно когда в некоторых странах его даже пытаются героизировать. Мы помним все, что творили на нашей земле гитлеровцы и их приспешники. Большое количество новых неопровержимых фактов диких злодеяний нацистов выявляется во время расследования уголовного дела о геноциде белорусского народа в годы Великой Отечественной. Многие наши деревни разделили горькую участь Хатыни. Одни полностью сожжены с жителями и не восстановлены, другие возродились. Их боль пульсирует в нас призывом: «Люди, помните и не прощайте фашистам их диких расправ над мирным населением». «СГ» публикует очерки старейшины белорусского журналистского корпуса Михаила Шиманского, который собрал уникальные материалы о выпавших на долю жителей белорусских деревень страданиях и ужасах, которые творили на нашей земле нацисты.
У Хатыні ўшанавана памяць 186 беларускіх вёсак, якія былі спалены з людзьмі і не адноўлены. Некаму было тут пасля вайны ставіць новыя хаты, ствараць сем'і, выхоўваць дзяцей, засейваць пашні, пячы караваі са свежага збожжа.
У такую вёску — Слабаду Лагойскага раёна прыехалі аднойчы. Нас трое: партарг мясцовага саўгаса Міхаіл Грынь, зваршчык Пётр Радзевіч і я. Прабачце, паважаныя чытачы, за недакладнасць. Ніякай вёскі тут не было. На тым месцы, дзе да вайны стаяла прыгожая Слабада, мы ўбачылі сціплы помнік. І на ім такі страшны надпіс: «Здесь была д. Слобода. Сожжена фашистами вместе с жителями 23/V 1943 г. Погибло 204 чел. Вечная память жертвам».
Помнік абступілі маладыя ліпы. Вакол расла густая трава. У ёй ледзь прыкметны яшчэ адзін помнік з надпісам: «Протасенок Розалия А. 1905/5 — 1943 23/5, сыновья Казимир 14 л., Викентий 12 л. Сожжены фашистами».
І сціплыя зрубы, як у Хатыні, на тых месцах, дзе да вайны стаялі хаты. На кожным напісана, колькі чалавек было забіта менавіта тут.
Мы стаялі моўчкі каля гэтых дзвюх помнікаў і, здаецца, не ўспрымалі тое, што тут адбылося ў маі далёкага 1943-га. Зараз быў высокі летні поўдзень, усё наваколле ласкава грэла сонца, у небе — ні воблачка. Кругом такое хараство: зялёнае лісце на кустах і дрэвах, пышныя травы перавіты кветкамі… Жыццё поўнае, разнастайнае, прыгожае, як і павінна быць у мірны час. Толькі помнікі ды зрубы напамінаюць нам пра іншае. Раптам над намі ў чыстай сіняве пачулася тонкая трэль жаваранка, яна быццам вяззю ўпляталяся ў ціхую прастору.
— Зусім як у Хатыні. Там летам таксама пяюць жаваранкі, — кажу сваім спадарожнікам.
— Ага. Неба ж над гэтымі дзвюмя вёскамі адно, і лёс, такі страшны, таксама адзін, — цяжка ўздыхае Міхаіл Грынь.
«Я выратаваўся ў балоце, — успамінаў Бабровіч. — Як толькі карнікі пакінулі нашу вёску, вылез з балота і пабег да сваёй хаты. Нічога няма, тлеюць галавешкі ды комін ад печы тырчыць. Усюды трупы, падыходжу да сядзібы Грамовічаў — тут папялішча. Сын Грамовічаў Колька, мой шчыры сябра, кажа: «Усе нашы згарэлі: і мама, і брацікі, і сястрычкі». Грамовічаў было сямёра. Колька выратаваўся, ад шасцярых засталіся толькі трупы.
Неяк уцалела хата Казіміра Казуры. У ёй на падлозе ляжалі забітыя. Калі хавалі, палічылі — 12 чалавек. Уся сям'я Казуры і яшчэ іх сваякі з вёскі Літвічы. Карнікі ўсіх іх у хаце пастралялі. Будынак чамусьці не падпалілі. Немцы яшчэ некалькі разоў наляталі на Засоў'е, але людзі выставілі вакол каравулы і, як толькі паграджала небяспека, уцякалі ў лес.
Бязмернае гора на папялішчы...
Вось што прызнаў карнік Ялынскі, які служыў у батальёне Дырлевангера:
— Наш взвод остановился на ночлег в деревне Засовье. Утром получили приказ уничтожить здесь людей и сжечь деревню. Мы пошли по хатам. В одной увидели двух старых, мужчину и женщину, которые стояли возле печки. Я с немцем их убили. После того как уничтожили людей в Засовье, наш взвод двинулся в деревню Слобода. Здесь мы увидели роту Барчке, она расстреливала людей в хатах, на огородах. После того как здесь уничтожили всех людей, мы сожгли Слободу. Пошли в другую деревню, названия которой не помню. Туда вместе с Дирлевангером прибыли немцы. Переночевали, а утром жгли деревню. Из горящих хат выбегали люди, по ним стреляли немцы, я также стрелял. И эту деревню мы сожгли.
А як невыносна было слухаць Надзею Лукшу з Пархава. «Нашу вёску спалілі 17 верасня 1943 года. Мой муж быў на фронце, а я з трымя дзецьмі разам з іншымі жыхарамі хаваліся ў лесе. Карнікі знайшлі нас (27 чалавек) і загадалі ўсім стаць на калені. Я трымала на руках малое дзіця і не магла стаць на калені. Немец мяне штурхнуў — я ўпала. А ён выстраліў і забіў маю дзяўчынку, я ж страціла прытомнасць. Мой сямігадовы сыночак быў адразу забіты. Немец падыйшоў да яго і застрэліў. Я ляжала да вечара, карнікі вярталіся, дабівалі параненых. Засталася жывой суседская дзяўчынка, мы разам пайшлі лесам і бачылі, што ўсюды ляжалі забітыя людзі. Неяк выжылі мой брат і сястра, у якой загінуў муж і пяцёра дзяцей».
«Главная ставка фюрера. 16.09.41. Секретный документ командования.
Для того чтобы в зародыше задушить недовольство, необходимо при первых же случаях незамедлительно принимать самые решительные меры. При этом следует иметь в виду, что человеческая жизнь в соответствующих странах в большинстве случаев не имеет никакой цены и что устрашающего действия можно добиваться лишь с помощью исключительно жестких мер. Искуплением за жизнь каждого немецкого солдата в таких случаях должна служить, как правило, смертная казнь 50—100 коммунистов. Способы этих казней должны еще увеличивать степень устрашающего воздействия».
Міхаіл ШЫМАНСКІ.
(Працяг будзе)
Тут была... Слабада
Мая родная вёска Пешкі у Бярозаўскім раёне прыняла на сябе аж дзве карныя аперацыі, была спалена дашчэнту, частку жыхароў фашысты бязлітасна знішчылі. Але выжыла, як і многія тысячы іншых беларускіх паселішчаў. Мой асабісты архіў прысвечаны даследаванню страшных падзей у гісторыі Беларусі. Яго клапатліва збіраю паўвека, вельмі ім даражу, бо гэта хоць і невялікая, але надзвычай важная частка нашай агульнай гістарычнай памяці.У Хатыні ўшанавана памяць 186 беларускіх вёсак, якія былі спалены з людзьмі і не адноўлены. Некаму было тут пасля вайны ставіць новыя хаты, ствараць сем'і, выхоўваць дзяцей, засейваць пашні, пячы караваі са свежага збожжа.
У такую вёску — Слабаду Лагойскага раёна прыехалі аднойчы. Нас трое: партарг мясцовага саўгаса Міхаіл Грынь, зваршчык Пётр Радзевіч і я. Прабачце, паважаныя чытачы, за недакладнасць. Ніякай вёскі тут не было. На тым месцы, дзе да вайны стаяла прыгожая Слабада, мы ўбачылі сціплы помнік. І на ім такі страшны надпіс: «Здесь была д. Слобода. Сожжена фашистами вместе с жителями 23/V 1943 г. Погибло 204 чел. Вечная память жертвам».
Помнік абступілі маладыя ліпы. Вакол расла густая трава. У ёй ледзь прыкметны яшчэ адзін помнік з надпісам: «Протасенок Розалия А. 1905/5 — 1943 23/5, сыновья Казимир 14 л., Викентий 12 л. Сожжены фашистами».
І сціплыя зрубы, як у Хатыні, на тых месцах, дзе да вайны стаялі хаты. На кожным напісана, колькі чалавек было забіта менавіта тут.
Вось месца згарэўшай хаты Васіля Аўсейкі. Ад рук карнікаў загінулі тры яго сыны — Міша, Іосіф, Пеця і дзве дачкі — Лена і Вольга. А ўсяго ў хаце Аўсейкі карнікі знішчылі 18 чалавек. Яны заходзілі сюды два разы, стралялі па мёртвых — так стараліся, каб ніхто не выжыў.Ці ж ёсць словы, каб перадаць той жах, які ўчынілі ў гэтай хаце фашысцкія вылюдкі?
Мы стаялі моўчкі каля гэтых дзвюх помнікаў і, здаецца, не ўспрымалі тое, што тут адбылося ў маі далёкага 1943-га. Зараз быў высокі летні поўдзень, усё наваколле ласкава грэла сонца, у небе — ні воблачка. Кругом такое хараство: зялёнае лісце на кустах і дрэвах, пышныя травы перавіты кветкамі… Жыццё поўнае, разнастайнае, прыгожае, як і павінна быць у мірны час. Толькі помнікі ды зрубы напамінаюць нам пра іншае. Раптам над намі ў чыстай сіняве пачулася тонкая трэль жаваранка, яна быццам вяззю ўпляталяся ў ціхую прастору.
— Зусім як у Хатыні. Там летам таксама пяюць жаваранкі, — кажу сваім спадарожнікам.
— Ага. Неба ж над гэтымі дзвюмя вёскамі адно, і лёс, такі страшны, таксама адзін, — цяжка ўздыхае Міхаіл Грынь.
Чорны дзень Засоў'я
Мясцовы каваль Аляксандр Бабровіч расказаў мне яшчэ тады пра карную аперацыю 24 мая 1943 года ў вёсцы Засоў'е. На тэрыторыі былога саўгаса «Лонва», цэнтральная сядзіба якога размяшчалася ў Засоў'і, загінулі больш 550 чалавек, сярод іх — звыш 200 дзяцей. Іх забілі азвярэлыя эсэсаўцы Дырлевангера.«Я выратаваўся ў балоце, — успамінаў Бабровіч. — Як толькі карнікі пакінулі нашу вёску, вылез з балота і пабег да сваёй хаты. Нічога няма, тлеюць галавешкі ды комін ад печы тырчыць. Усюды трупы, падыходжу да сядзібы Грамовічаў — тут папялішча. Сын Грамовічаў Колька, мой шчыры сябра, кажа: «Усе нашы згарэлі: і мама, і брацікі, і сястрычкі». Грамовічаў было сямёра. Колька выратаваўся, ад шасцярых засталіся толькі трупы.
Неяк уцалела хата Казіміра Казуры. У ёй на падлозе ляжалі забітыя. Калі хавалі, палічылі — 12 чалавек. Уся сям'я Казуры і яшчэ іх сваякі з вёскі Літвічы. Карнікі ўсіх іх у хаце пастралялі. Будынак чамусьці не падпалілі. Немцы яшчэ некалькі разоў наляталі на Засоў'е, але людзі выставілі вакол каравулы і, як толькі паграджала небяспека, уцякалі ў лес.
Бязмернае гора на папялішчы...Вось што прызнаў карнік Ялынскі, які служыў у батальёне Дырлевангера:
— Наш взвод остановился на ночлег в деревне Засовье. Утром получили приказ уничтожить здесь людей и сжечь деревню. Мы пошли по хатам. В одной увидели двух старых, мужчину и женщину, которые стояли возле печки. Я с немцем их убили. После того как уничтожили людей в Засовье, наш взвод двинулся в деревню Слобода. Здесь мы увидели роту Барчке, она расстреливала людей в хатах, на огородах. После того как здесь уничтожили всех людей, мы сожгли Слободу. Пошли в другую деревню, названия которой не помню. Туда вместе с Дирлевангером прибыли немцы. Переночевали, а утром жгли деревню. Из горящих хат выбегали люди, по ним стреляли немцы, я также стрелял. И эту деревню мы сожгли.
А як невыносна было слухаць Надзею Лукшу з Пархава. «Нашу вёску спалілі 17 верасня 1943 года. Мой муж быў на фронце, а я з трымя дзецьмі разам з іншымі жыхарамі хаваліся ў лесе. Карнікі знайшлі нас (27 чалавек) і загадалі ўсім стаць на калені. Я трымала на руках малое дзіця і не магла стаць на калені. Немец мяне штурхнуў — я ўпала. А ён выстраліў і забіў маю дзяўчынку, я ж страціла прытомнасць. Мой сямігадовы сыночак быў адразу забіты. Немец падыйшоў да яго і застрэліў. Я ляжала да вечара, карнікі вярталіся, дабівалі параненых. Засталася жывой суседская дзяўчынка, мы разам пайшлі лесам і бачылі, што ўсюды ляжалі забітыя людзі. Неяк выжылі мой брат і сястра, у якой загінуў муж і пяцёра дзяцей».
Сакрэтны загад Кейтэля
Што тут сказаць. Такія дзікія акцыі над мірнымі людзьмі заахвочваліся ваеннай палітыкай, якую праводзілі гітлераўскае камандаванне на акупіраваных тэрыторыях Савецкага Саюза. Яскравае таму пацверджанне — загад начальніка Вярхоўнага камандавання вермахта Вільгельма Кейтэля аб падаўленні «коммунистического повстанческого движения». Вытрымка з яго:«Главная ставка фюрера. 16.09.41. Секретный документ командования.
Для того чтобы в зародыше задушить недовольство, необходимо при первых же случаях незамедлительно принимать самые решительные меры. При этом следует иметь в виду, что человеческая жизнь в соответствующих странах в большинстве случаев не имеет никакой цены и что устрашающего действия можно добиваться лишь с помощью исключительно жестких мер. Искуплением за жизнь каждого немецкого солдата в таких случаях должна служить, как правило, смертная казнь 50—100 коммунистов. Способы этих казней должны еще увеличивать степень устрашающего воздействия».
Міхаіл ШЫМАНСКІ.
(Працяг будзе)
У наступных публікацыях мы даведаемся, прычым з нямецкіх архіўных дакументаў, якіх камуністаў пры выкананні гэтага загада расстрэльвалі гітлераўцы. Іх зладзейскі цынізм, нахабная хлусня былі поўнасцю выкрытыя на Нюрнбергскім працэсе.