Студэнтка 1 курса філфака БДУ
Яўгенія ЯНІШЧЫЦ, 1966 год.
Кароткім выдаўся яе жыццёвы лёс. Праз пяць гадоў пасля трагічнай пагібелі паэткі са здымачнай групай Беларускага тэлебачання я адправіўся ў яе родныя мясціны. За назву праграмы ўзялі радок «Палесся мілае дзіця» з сатырычнай лысагорскай паэмы, дзе адзіная з тагачасных літаратараў
Яўгенія Янішчыц падаецца станоўчай гераіняй:
З глыбінь народнага жыцця
Увысь ірвалася Янішчыц —
Палесся мілае дзіця.
I вось тыдзень таму зноў наведаў родныя мясціны Яўгеніі Янішчыц. Сустрэўся са сваякамі, сябрамі, землякамі таленавітай паэткі. Асірацелымі вокнамі глядзеў на Ясельду пустуючы дом дзяцінства Яўгеніі Янішчыц, з якога бацькі ў 1966 годзе перабраліся ў драўляны новабуд у вёсцы Велясніца.
Вучнёўства будучай паэткі пачыналася з Рудкаўскай пачатковай школы. Першая настаўніца Вольга Васільеўна Лойка праз дзесяцігоддзі ўзгадвае пявучую гаворку сваёй вучаніцы. Дзяўчынка лёгка ўсвойвала пісьмо, чытанне. А да матэматыкі асаблівых схільнасцяў не выяўляла.
Парэцкая базавая школа, дзе вучылася паэтка.Першыя парасткі літаратурнага даравання ў Яўгеніі праявіліся ў Мерчыцкай васьмігодцы. У чацвёртым класе яна прысвяціла сваёй маці верш і паказала яго настаўнікам. Яны не паверылі, што гэта радкі школьніцы. Перакананне прыйшло педагогам пасля святочнай вечарыны з нагоды 80-годдзя з дня нараджэння Якуба Коласа, якую рыхтаваў з вучнямі выкладчык роднай мовы і літаратуры Аркадзь Міронавіч Грэчка. Яўгеніі Янішчыц выпала прачытаць верш народнага паэта «За падаткі». Яна вырашыла дапоўніць выступленне сучаснымі радкамі, прысвечанымі класіку беларускай літаратуры. У школьнай бібліятэцы нічога не знайшла і напісала сама верш. Паэтычныя радкі вясковай школьніцы сталі з’яўляцца ў пінскай аб’яднанай газеце «Полесская правда», а потым і ў рэспубліканскіх выданнях.
Юнае дараванне чакалі ў Парэцкай сярэдняй школе, куды яна прыйшла ў дзявяты клас. Творчым дарадчыкам яе стаў настаўнік Фёдар Цудзіла. На ўроках літаратуры Яўгенія чытала аднакласнікам свае вершаваныя радкі, выступала на школьных святах. Фёдар Фёдаравіч з вялікай прыемнасцю ўзгадваў, як у тыя гады сярод вучняў і настаўнікаў школы панавала паэтычная атмасфера. Прыродны талент ярка ўзняў на літаратурны Алімп Яўгенію Янішчыц.
Дарэчы, такое прозвішча ёй засталося ад першага мужа маці Ёзаса Янішчыца, які загінуў у Вялікую Айчынную вайну. Ён быў адным з першых трактарыстаў на Піншчыне, слыў адменным кавалём. Вырабляў самыя розныя прылады для сялянскай працы. Падчас нямецка-фашысцкай акупацыі неяк да іх на ясяльдзянскі хутар завітаў сусед, каб паладзіць плуг. Ёзас узяўся за справу. А яго жонка Марыя Андрэеўна тым часам пайшла на раку бялізну паласкаць. Раптам на хутар наляцелі фашысцкія карнікі. Нехта з мясцовых данёс акупантам, што хутаране дапамагаюць партызанам. Гаспадара разам з суседам схапілі і пагналі па бальшаку да ясяльдзянскага моста. Там над імі доўга здзекваліся. Сяляне, якія побач працавалі і бачылі катаванне, расказвалі, што рукі карнікаў былі запэцканы крывёю ахвяр. Ёзас Янішчыц мужна трымаўся да апошняга дыхання. Яго і суседа нелюдзі знішчылі, і ніхто не ведае, дзе іх магілы.
Яўгенія з сынам, 1973 год.З боллю ў сэрцы ўзгадвала пра гэта і маці паэткі. Пасля вайны да яе пасватаўся Іосіф Пракапчук. Сярод вяскоўцаў слыў як майстар з залатымі рукамі. Быў, як і першы муж Марыі Андрэеўны, механізатарам. З любым заняткам па гаспадарцы спраўляўся цудоўна. Акарамя таго, не было яму роўных сярод мясцовых музыкаў. Яго гармонік гучаў на вясковых вяселлях і святах. З Марыяй Андрэеўнай яны зышліся і жылі без афіцыйнай рэгістрацыі шлюбу.
НАРАДЗІЛАСЯ дзяўчынка, і яе запісалі на прозвішча маці — Янішчыц. Калі Яўгенія атрымлівала пашпарт, магла яго памяняць. Але, як пісала ў пісьме брэсцкаму літаратару Уладзіміру Калесніку: «Што датычыцца прозвішча, то яно не такое і прыгожае, каб любавацца ім. Скажу толькі адно, што для нашай сям’і, і асабліва для мамы, яно дастаўляе горкую, незабыўную памяць вайны».
У час майго апошняга наведвання вёскі Рудка каля пакінутай хаты Янішчыцаў суседкі наперабой узгадвалі, як заўзята Яўгенія працавала з імі на калгасным полі: сярпом жала жыта, вязала снапы, нястомна церабіла лён, варочала пакосы і зграбала сена на ясяльдзянскіх лугах. Увосень пасля школьных заняткаў дапамагала бацькам капаць бульбу. Ніякай сялянскай працы не цуралася. І чым бы ні была занятая, заўжды штосьці напявала. Аднавяскоўцы лічаць, што гэта ад бацькі-музыкі. Любімай народнай песняй яе была «Шумяць вербы ў канцы грэблі…»
Узгадваючы пра гэта, жанчыны заспявалі. Лёгкі ветрык падхапіў галасы і панёс па-над ціхай плынню Ясельды. Здавалася, што іх журботны спеў пра няўдалае каханне чуе Яўгенія, душа якой вітае над роднымі прасторамі. Таленавітая творца пакінула не толькі землякам, а ўсёй Беларусі сваю духоўную спадчыну. Яна невымерная нічым, як душа чалавека. Невычэрпная, як крыніца. Без яе няма народа. Паэзія яе адразу ўзяла высокую планку, як вось гэтыя радкі юнай паэткі:
Столькі думак самых шчырых!
Светлы шлях мне пажадай.
Заўтра будзе сіні вырай
І бясконцы небакрай.
Будзе лета з навальніцай
І вясёлкай над ракой.
Толькі мне не паўтарыцца
А ні летам, ні зімой.
Калі ў 1966 годзе сям’я Янішчыц пераехала ў прасторны драўляны дом, што пабудавалі ў вёсцы Велясніца, дачка пасябравала з новай суседкай Лідай Саўчук. Яўгенія ў той час вучылася на філфаку Белдзяржуніверсітэта. Прыязджала дамоў і з цёткай Лідай адпраўляліся ў бор па грыбы, дзе самае святое давярала ёй, раілася. Як самы дарагі падарунак шануе суседка хусцінку, што ёй прывезла Яўгенія з Амерыкі, дзе прадстаўляла Беларусь у ААН. Прысвяціла паэтка ёй радкі:
Як жыцця твайго палова —
Выспеў жыта жоўты край.
Цётка Ліда Саўчукова,
Мне на шчасце колас дай…
Такі прыродны дар і кароткі жыццёвы шлях. Немаладых гадоў суседка змахнула з вачэй наплыўшую слязу і ўзгадала, як пасля вяселля Сяргей Панізнік і Яўгенія пасадзілі ў Велясніцы каля бацькоўскай хаты дзве бярозкі. Адна з іх чамусьці хутка загінула.
Дом, дзе нарадзілася і вырасла Яўгенія Янішчыц.ЯК кожны чалавек, Яўгенія Янішчыц прагла жаночага шчасця. Радавалася сыну Андрэю, якога бязмерна любіла. Да апошняга свайго дня клапацілася пра маці, лёсу якой не пазайздросціць. Двойчы ўдава, перажыла дачку і двух сыноў. Марыя Андрэеўна ўмела трымацца. Вырасла ў вялікай сялянскай сям’і. Тры сястры сталі медыкамі. Марыя Андрэеўна цудоўна шыла. У пасляваенныя гады не толькі аднавяскоўцы, але і жыхары навакольных вёсак апраналіся ў яе. Посцілкі і вышыўкі красаваліся ў пакоях яе дома, дзе даводзілася неаднойчы бываць. Марыя Андрэеўна лічыла, што дачка ў спадчыну пераняла любоў да працы і талент адчуваць прыгажосць свету. Як сведчаць вершы, паэмы, празаічныя творы, Яўгенія Янішчыц бясконца любіла родны край, сваіх працавітых землякоў. Горад яе ўражваў, хваляваў, здзіўляў, але не выклікаў таго захаплення і паэзіі, якія нараджала вёска. Скіраванасцю да вясковых праблем напоўнена яе паэма «Ягадны хутар».
Сэрцам заўсёды была з родным краем, рыфмаваным радком прызнаецца «разам з вамі, землякі, і ў зямлі не боязна».
Сваёй першай кніжцы Янішчыц намервалася даць назву верша «Непрыручаная птушка», але потым перадумала. У гэтых радках, нібыта прадказваючы сваю трагедыю, паэтка звяртаецца з просьбай:
А будзе што не так — малю:
Скруціце стомленае крылле
І кіньце ў родную раллю.
Творчы лёс у адрозненне ад жыццёвых пакут складваўся ўдала. Адна за другой выходзілі кнігі «Дзень вечаровы», «Ясельда», «На беразе пляча», «Пара любові і жалю», «Каліна зімы». У 1988 годзе, у якім трагічна завяршылася жыццё таленавітай паэткі, як падсумоўванне пражытага ёю выйшла кніга выбранага «У шуме жытняга святла».
Да 70-годдзя Яўгеніі Янішчыц Нацыянальная акадэмія навук Беларусі арганізавала чатырохтомнае выданне. Творы паэткі перакладзены на многія мовы свету.
Дырэктар літаратурнага музея Яўгеніі Янішчыц у Парэччы Антаніна СІДАРУК.Пра сябе казала: «Я — поле, я сціхлая ў горадзе вёска…» У сэрцы яна заўжды жыла паміж горадам і вёскай. Напэўна, невыпадкова лёс звёў Яўгенію Янішчыц і з нашай газетай. На працягу некалькіх гадоў яна працавала літкансультантам у «Сельской газете», потым — у часопісе «Маладосць». Званнем лаўрэата прэміі Ленінскага камсамола Беларусі ўганаравана ў 1978 годзе за кнігу лірыкі «Дзень вечаровы». Дзяржаўнай прэміяй Беларусі імя Янкі Купалы адзначана ў 1986-м за лірычны зборнік «Пара любові і жалю». У яе творах адчуваецца воля пачуццяў, якімі жыла багатая душа.
Народны пісьменнік Беларусі Васіль Быкаў лічыў, што «Жэня была самая таленавітая з усіх самых таленавітых паэтак Беларусі, самая цнатлівая і дасканалая. Гэта вялікае няшчасце, што яна так рана пайшла з жыцця. Але ў тым і нейкае наканаванне — даўно і не намі сказана, што Бог бярэ да сябе найлепшых. Але шкада — месца Жэні ў нашай паэзіі засталося пустое, мабыць, яго доўга не будзе каму заняць. Бо гэта — дужа годнае месца».
КАРОТКІМ выдаўся яе век... Усяго сорак гадоў наканаваў лёс. Душа яе, пэўна, лунае над Беларуссю, над роднымі вёскамі Рудкай і Велясніцай, мілай сэрцу рэчкай Ясельдай. Яе імя носіць Пінская раённая бібліятэка. У адным з мікрараёнаў Пінска і ў вёсцы Парэчча ёсць вуліцы імя Яўгеніі Янішчыц. Парэцкая базавая школа названа ў гонар беларускай паэткі.
Надмагільны помнік Яўгеніі Янішчыц на Усходніх могілках Мінска. Аўтар – народны скульптар Беларусі Леў Гумілеўскі.Пінскі раён
Фота аўтара і з сямейнага альбома
