Ужасы Озаричского концлагеря: свидетели вспоминают, через какие страдания им пришлось пройти и выжить

Дзве Таццяны

Таццяне Мiхайлаўне Курыловiч (да замужжа — Фiлiпчык) сёння 86 гадоў, а Таццяне Iванаўне Куццiной (Какоўка) — на год меней. Абедзве з’явiлiся на свет у простых сялянскiх сем’ях, якiя мелi прысядзiбныя ўчасткi з сякой-такой жыўнасцю ды працавалi на калгасных гонях. Не скажаш, што жыццё было заможным, але радавала тое, што з кожным годам яно паляпшалася.


— Тое самае было i ў нашай сям’i, — працягвае яе расказ Таццяна Iванаўна, — акрамя таго што дзецьмi ў ёй былi мой старэйшы брат Саша ды я. А бацька Iван Дзянiсавiч атрымаў два цяжкiя раненнi на вайне. Ён доўгi час, знаходзячыся на фронце, не ведаў, што напрыканцы 1941 года нарадзiўся яго сынок Ваня.

Таццяна Мiхайлаўна i Таццяна Iванаўна рассказваюць, што ў адзiн з лютаўскiх цi сакавiцкiх дзён 1944 года фашысты са сваiмi паслугачамi-палiцаямi сiлком выганялi жанчын, старых i дзяцей з хат на сход, дзе iм было аб’яўлена, што iх збiраюцца пераправiць у бяс­печнае месца: маўляў, каб яны не трапiлi пад кулi i снарады.

Як след сабрацца ў дарогу (а куды павязуць, нiхто не ведаў) часу не было, i таму людзi прыхапiлi з сабой толькi сякiя-такiя пажыткi ды што-нiшто з прадуктаў харчавання. Павезлi, нягледзячы на плач i просьбы вяскоўцаў пакiнуць iх тут. Спачатку ў нейкi перасыльны лагер, а потым, як высветлiлася, у ваколiцы гарадскога пасёлка Азарычы. Грузавiкоў, крытых брызентам, якiя павольна рухалiся па бездарожжы, было шмат. Яны часта буксавалi, i тады няшчасныя па снезе, гразi цi лужынах плялiся наперад. Тых, хто адставаў, тут жа прыстрэльвалi. Здаралася i так, што нявольнiкаў жыўцом кiдалi пад колы машын, каб тэхнiка працягвала маршрут.

Азарыцкае пекла

Невялiкiя запасы пра­дуктаў харчавання ў людзей хутка скончылiся, а пра тое, што чалавек не можа пражыць без ежы, фашысты i думаць не хацелi. Праўда, iншым ра­зам з грузавiка праз калючую агароджу нацысты кiдалi хлеб, як высветлiлася пазней, заражаны тыфам, i тады вязнi натоўпам беглi туды, а нелюдзi дзеля забавы страчылi па iх з кулямётаў i аўтаматаў.

— Нашы мацi, — гавораць Таццяны, — у такiх выпадках не адпускалi нас ад сябе.

Не было i чыстай пiтной вады, i вязнi абыходзiлiся то снегам, то жыжай балацянак. У лагеры фашысты штучна распаўсюджвалi тыф не толькi для ўмярцвення нявольнiкаў, але i для таго, каб падчас вызвалення заражаць чырвонаармейцаў. Выратавацца ў такiх нечалавечых умовах, калi адольвалi голад, холад i хваробы, было надзвычай цяжка, але людзi настойлiва шукалi выйсце. Фiлiпчыкi i Какоўкi, напрыклад, здзiралi з соснаў кару i смалу, збiралi iглiцу i пускалi ўсё гэта ў ход. А мацi, каб сагрэць дзяцей, седзячы на снезе, скрозь якi праступала вада, прыхiналi iх да сябе, прыкрываючы нейкiмi лахманамi. У такiх вось умовах трохгадовы Валодзя Фiлiпчык памёр, а ў яго сястры Танi нага прагнiла да самай косцi. У Каковак таксама былi страты: загiнулi маленькi Ваня i яго дзядуля i бабуля. Таццянам пашанцавала: яны выжылi.

Збавенне

Людзей пачалi развозiць па тых населеных пунктах, дзе ацалелi хаты. Фiлiпчыкi трапiлi ў вёску Астрагляды, а Какоўкi — у Дудзiчы. Не маючы нi кала нi двара, яны фактычна ператварылiся ў бежанцаў, якiх чакала цяжкая доля. Iх дзецi з жабрацкiмi торбачкамi ў руках пайшлi па блiзкiх i далёкiх вёсках, спадзеючыся, што чым-небудзь разжывуцца. Адны нешта давалi, другiя толькi разводзiлi рукамi: самi сядзiм у голадзе.

Потым было вяртанне дадому, у Красноўку. Адступаючы, гiтлераўцы пусцiлi на дым нямала хат, у тым лiку Какоўкi i дзвюх цётак Таццяны Фiлiпчык. Добра, што радня, суседзi i знаёмыя былi спагадлiвымi, дапамагалi неяк уладкоўвацца ды ад талакi не адмаўлялiся, каб у бядоты з’явiлася жытло.

Калi з вайны вярнулiся бацькi, стала i лягчэй, i весялей. Працы хапала ўсiм, у тым лiку i падлеткам. Дзве Танi, як i iншыя дзецi, i па гаспадарцы былi заняты, i мацi сваiм у калгасных справах дапамагалi, i пра вучобу не забывалi. Пасля заканчэння школы змянiлi месца жыхарства, пераехаўшы ў Гомель, дзе атрымалi рабочыя прафесii, выйшлi замуж, нарадзiлi дзяцей. Таццяна Фiлiпчык стала Курыловiч i 37 гадоў адпрацавала на кандытарскай фабрыцы «Спартак», а Таццяна Какоўка — Куццiной, яна сваё прафесiйнае майстэрства токара, фрэзероўшчыка i шлiфоўшчыка дэманстравала не некалькiх прадпрыемствах абласнога цэнтра. Партрэты абедзвюх змяшчалiся на дошках гонару.


Уладзiмiр ПЕРНIКАЎ